Güneşin kendi etrafında döndüğünü ilk tesbit eden Âlim; Ahmed Fergânî

Ebu el-Abbas Ahmed bin Muhammed bin Kesir el-Fergânî (805-870), Müslüman Türk Astronomdur.
9. yüzyıl'da yetişmiş en meşhur astronomlardan biridir. 
Ay'daki "Alfraganus" kraterinin ismi O'na ithafen verilmiştir.
İlim tahsilini zamanın kültür merkezi olan Fergana'da yaptı. 
Sonra, Bağdat'a gitti. 
Kısa sürede kendisini tanıtan Fergânî, astronomi ve matematik alanında kendisini kabul ettirdi. 
Abbasi halifeleri Me'mun, Mu'tasım, el-Vâsık ve el-Mütevekkil devirlerinde mühim ilmi araştırmalar yaptı ve birçok eser yazdı. 
Halife Mütevekkil, konusunda söz sahibi olan Fergânî'yi 861 yılında Nil kıyısındaki ölçümleri yapabilmek için, Ravda adasında bulunan nilometrenin inşasını yönetmesi ve yapılan ölçüm işlerine nezaret etmesi için Mısır'a gönderdi.

Fergânî, ekliptik meyli ilk tesbit eden alimdir.
Fergânî'nin çalışmalarına Kur'an-ı Kerim ışık tutmuş, o da Kur'an'ı kendisine rehber edinmiştir. 
Özellikle güneşin de kendine göre hareketli olduğunu, kendine ait bir yörüngesi olduğunu, ilim tarihinde ilk tesbit eden şahsiyet olmasının sebebi, Yasin Sûresi 38. ayeti olma ihtimali kuvvetlidir. 
"Güneş de yörüngesinde yürüyüp gitmektedir. 
Bu, güçlü ve alîm olan Allah'ın kanunudur."

Onun zamanında yıldız ve gezegenlerin hareketi bilinmekteydi. 
Fakat güneşin kendi yörüngesinin bulunduğu ve kendi etrafında döndüğünü ilk tesbit eden o olmuştur.
Onun tesbit etmiş olduğu ve bulduğu sonuçlar, günümüz hesaplarına çok yakın astronomik emsallerdir. 

Fen ilimlerinde tecrübeye dayanmayan şeyleri kabul etmezdi. 
Ekliptik meylini (dünyanın güneş etrafındaki elips şeklindeki yörüngesi) ilk defa bulma şerefi ona aittir. 
Bunu en doğru şekilde o hesaplamıştır.
Avrupa'nın takdirde kabul ettiği Fergânî, enlemler arasındaki mesafeyi de hesapladı.
Fergânî, bu astronomik çalışmalarını yaklaşık 41 yıl sürdürdü.

Will Durant, "İmam Çağı" isimli eserinde, "Müslüman astronomlar, tam bir ilmi anlayış içinde çalışıyorlardı. 
Deneyde kesinleşmeyen hiçbir şeyi kabul etmezlerdi. 
Müslüman astronomların önde gelen isimlerinden biri olan Ebu'l-Fergânî'nin kitapları, tam 700 yıl Avrupa'da ve Asya'da temel eser olarak değerini korudu" diye yazdı.

Sigrid Hunke ise onu, "Batı biliminin kaynaklarında etkisi doğrudan doğruya görülen, mümtaz bir alim" diye nitelendirdi.

        Kaynaklar:

1. Bilime Yön Veren İslam Alimleri, 1996, 1.Cild, S.51, 52, 53.
2. https://tr.wikipedia.org/wiki/Ferg%C3%A2n%C3%AE