12 asır evvel kâğıt fabrikasını kuran vezir İbn-i Fâzıl

12 asır evvel kâğıt fabrikasını kuran vezir İbn-i Fâzıl (739 – 805).
Abbasi İmparatorluğu'nun meşhur vezirler yetiştiren Bermekiler soyundandır. 
Asıl adı Yahya'dır. 
Yahya bin Fazıl veya sadece el-Fazıl diye de anılır. 
Babasının adı Halid olduğu halde, kaynaklara "Fazıl'ın oğlu" diye geçmiştir.

Musul valiliği esnasında kendini gösterdi. 
Halife Mehdi Bağdat'a çağırarak oğlunun yetiştirilmesini ona verdi. 
Harun, Azerbaycan valiliğine tayin edilince (780), divan başkanlığına getirildi. 
Halife Hadi, Harun'u veliahtlıktan çıkarmaya teşebbüs edince buna engel oldu.
İbni Fazıl, Harun halife olunca, vezirliğe getirildi. 
Kendisine geniş salahiyetler verildi. 
17 yıllık vezirliği esnasında Abbasi İmparatorluğu'na büyük hizmetlerde bulundu.

İbni Fazıl'ın hiç şüphesiz en büyük hizmeti, dünya tarihinde ilk defa kâğıt fabrikasını kurmuş olmasıdır. 
Gütenberg'in matbaayı kuruşuna ilham teşkil edecek olan kâğıt fabrikasını 794'te Bağdat'ta kurdu.
Kağıt fabrikasının kuruluşu sadece İslâm dünyasında değil, tüm dünyada yeni bir devrin başlangıcı oldu, büyük bir çığır teşkil etti.

Peki Kağıdı Çinliler mi İcad Etti?

Kaynaklarda, kâğıdın ilk defa 105 tarihinde Çin'de görüldüğü yazılıdır. 
Hatta daha evvel Sümerlerde tablet denilen tuğla, Mısırlılarda kamıştan yapılmış papirus ve Yakın Doğu'da deriden yapılan parşömene rastlandığı belirtilmektedir. 
Fakat bunların hiçbiri oldukça az bulunduğu ve çok pahalı olduğu için yayılma imkânı bulamamıştır. 
Bundan dolayı da İslâmiyetin doğuşuna kadar insanlık düşündüğünü ve bildiğini doğru-dürüst yazmaktan mahrum kalmıştır.

Ancak 751 yılında, Semerkant'a yerleşen Müslümanlar, Çinlilerle irtibata geçtiler. 
Onlardan kâğıt yapımını öğrendiler. 
Onların bir türlü geliştiremedikleri ve yaygınlaştıramadıkları kâğıt endüstrisini canlandırdılar. 
Çinliler gibi sadece ipek kozasından değil, keten ve pamuk elyafından zarif ve beyaz kâğıtlar imal ettiler ve bunu İslâm dünyasına yaydılar.

Halife Mansur (754-755) tam bu sıralarda devlet dairelerinde Mısır'dan ithal edilen papirüsün kullanılmasını yasakladı, yerine Müslümanların getirdiği ve geliştirdiği pamuktan yapılan ucuz kâğıt kullanmalarımı emretti.

• Bilime Yön Veren İslam Alimleri, 1996, 1.Cild, S.378, 379.