Müslüman astronomi alimlerinin büyüklerinden, Ebû Sehl Kûhî

Rasat aletleri imal etmekle ve çok hassas astronomik hesaplar ortaya koymakla meşhur; Müslüman astronomi alimlerinin büyüklerinden, Ebû Sehl Kûhî (D.?-Ö.1014)

İsmi, Veycan bin Rüstem el-Kûhî olup, künyesi Ebû Selhi'dir. 
Hazar Denizi'nin güneyindeki Taberistan'ın dağ köylerinden olan Kuh'da doğdu. 
Doğum tarihi bilinmemektedir. 
1014 yılında vefat etti.

Kûhî, astronomide kullanılan rasat aletlerini imal etmekle ve çok hassas astronomik hesaplamalar ortaya koymakla meşhur oldu. 
Ebu Sehl Kûhî, basınç ve ağırlık merkezlerinin hesaplanmasında geometrik metodları kullandı. 
Eserlerinde bu izah ve ispatlamalara girişmeden evvel, bu gibi ilim çalışmaların, Cenâb-ı Hakk'ın yarattığı eşsiz sistem ve nizamı biraz da olsa, anlamaya yaradığını ifade ederek şöyle demektedir: 
"Bütün bu araştırmalar, Allahü Teâl'nın, kâinatı yaratıp, kurduğu nizam ve sistemin, aklı ve anlayışları hayrette bıraktığını göstermektedir."

Kûhî, basınç ve ağırlık merkezlerinin hesaplanması hakkında eski Yunanlıların çalışmalarının gülünç denilecek kadar basit ve ilmi olmaktan uzak olduğunu belirterek, kendi orijinal metod ve keşiflerini çok net bir delillendirme ile isbat etti.
Bu konuda ortaya koyduğu nazariyeler o güne kadar bilinmiyordu. 

Matematikte, analiz ve terkib (sentez) terimlerini ilk defa kullanan ve uygulayan alim yine odur. 
Böylece, Kûhî, matematik analiz metodunun ilk kurucusu oldu. 

Fen ve tabiat ilimlerinde, yani tecrübi ilimlerde nihai hakikate matematik metodlarıyla ulaşılabileceğine inanıyordu. 
Onun bu ileri seviyedeki anlayışı, yüzyıllar sonra Newton ve diğer bilim adamları tarafından benimsendi.

Risaletün fi Amel-i Muhammesin: 

Eserde muayyen bir kare içinde, eşkenar bir beşgenin nasıl tesis edilebileceği incelenmektedir. 
Kûhî, bir eserini, Büveyhi hükümdarı Şerefüddevle adına telif etmiştir. 
Eser, S.P. Hogendijk tarafından tahkik edilip, İngilizce'ye tercüme edilmiştir.

Kûhî, bu risalesinde şunu ispatlamaktadır: 
Bilindiği gibi, belli bir kare içinde, eşkenar bir beşgenin çizilmesi pergel veya diğer geometrik aletlerle mümkün olmamaktadır. 
Kûhî, bu eşkenar beşgenin iki katı zaid (Hiperbol) kullanmak suretiyle orijinal bir metodla nasıl çizileceğini izah etmiştir.
Onun bu buluşu, ortaçağ bilim adamlarının hiçbirinde görülmemiştir.

Özetle söylemek gerekirse:

1. Matematikte, analiz ve terkib (sentez) terimlerini ilk defa kullanan ve uygulayan alim. Böylece, Kuhi, matematik analiz metodunun ilk kurucusu oldu.
2. Belli bir kare içinde, eşkenar bir beşgenin çizilmesi pergel veya diğer geometrik aletlerle mümkün olmamaktadır. Kûhî, bu eşkenar beşgenin iki katı zaid (Hiperbol) kullanmak suretiyle orijinal bir metodla nasıl çizileceğini izah etmiştir. Onun bu icadı, ortaçağ bilim adamlarının hiçbirinde görülmemiştir.

• Bilime Yön Veren İslam Alimleri, 1996, 1.Cild, S.274, 275, 276.