Ahmed Cemal Paşa

(Midilli, 1872 – Tiflis, 1922)

Asker ve siyaset adamı, 1908- 1918 döneminde İttihat ve Terakki Cemiyeti'nin önderlerinden. 1890'da Kuleli Askeri İdadisi'ni , 1893'te Harbiye Mektebi'ni bitirdi. 1895'te kurmay yüzbaşı olarak orduya katıldı. Önce Genelkurmay 1. şubesinde görev aldı. 1896'da 2. Ordu'ya bağlı Kırklareli İstihkam İnşaat şubesine atandı.Ertesi yıl kolağası oldu. 1898'de Selanik'teki 3. Ordu'ya redif fırkası (tümeni) kurmay başkanı olarak atandı.Burada,o sırada gizli bir örgüt durumundaki İttihat ve Terakki Cemiyeti'ne girerek cemiyetin askeri kanatının örgütlenmesiyle görevlendirildi. 1905'te binbaşı oldu. Ertesi yıl Rumeli Demiryolları müfettişliğine getirildi. Bu görevi sırasında İttihat ve Terakki Cemiyeti'nin Rumeli'de örgütlenmesinde etkin rol oynadı; cemiyetin bölük adı verilen yerel birimlerini oluşturdu. 1907'de 3. Ordu kurmay heyetine atandı.Burada Binbaşı Ali Fethi Okyar ve Kolağası Mustafa Kemal ile birlikte çalıştı.

II. Meşrutiyet 'in ilanının (1908) ardından Selanik'teki İttihat ve Terakki Cemiyeti genel merkezi tarafından İstanbul'a gönderilen 10 kişilik temsil heyetinde yer aldı.Ardından cemiyetin genel merkez üyeliğine seçildi.Aynı yıl kaymakamlığa (yarbay) yükseltilerek Anadolu'ya gönderilen Heyet-i İslahiye üyeliğine getirildi.Bu sırada 31 Mart Olayı'nın (13 Nisan 1909) çıkması üzerine İstanbul'a dönerek Yeşilköy'de ayaklanmayı bastırmakla görevlendirilen Hareket Ordusu'na katıldı.Ayaklanmanın bastırılmasının ardından Üsküdar muhafızlığına atandı (Mayıs 1909). Kısa bir süre sonra Çukurova'da çıkan ermeni ayaklanmasını denetim altına almak üzere Adana valiliğine getirildi (1909). 1910 yılı sonlarında İstanbul'a döndü. Ağustos 1911'de Arap aşiretlerinin çıkardığı ayaklanmaları bastırmak üzere Bağdat valiliğine atandı. İttihatçıların desteğindeki Mehmet Said Paşa hükümetinin istifa etmesi üzerine, Temmuz 1912'de bu görevinden ayrılarak İstanbul'a döndü.

Konya Redif Fırkası komutanı oldu. Ekim 1912'de miralaylığa (Albay) yükseldi. Tümeniyle Balkan Savaşı'na katıldı.Pınarhisar-Vize'de Bulgarlara karşı ağır bir yenilgiye uğrayınca fırkası ile birlikte Çatalca'ya çekildi. Aralık 1912 'de İstanbul menzil müfettişi ve ordu idare reisi oldu.

Babıali Baskını (23 Ocak 1913) olarak bilinen hükümet darbesinin ardından İttihatçılar başa geçince İstanbul muhafızlığına getirildi.Bu görevi sırasında İttihat ve Terakki Cemiyeti'ye karşı gelişen muhalefeti bastırarak partinin yönetimine destek sağlamaya çalıştı. Aynı yıl Bulgarlarla yapılan barış görüşmelerine askeri üye olarak katıldı. İstanbul muhafızlığının kaldırılması üzerine 1. Kolordu komutan vekili oldu. Aralık 1913'te mirlivalığa (Tuğgeneral) yükseldi. 26 Şubat 1914'te nafia ,11 Mart 1914'te bahriye nazırlığına atandı. Bahriye Nezareti'nde ve donanmada yeni düzenlemeler yaptı.

Osmanlı Devleti'nin I. Dünya Savaşı'na girmesi üzerine bahriye nazırlığının yanı sıra 2. Ordu komutanı olarak görevlendirildi.Kısa bir süre sonra da Filistin'deki 4. Ordu komutanlığına atandı (1914). 1915 'te ferikliğe (Korgeneral) yükseldi. Kanal Seferi olarak bilinen çarpışmalarda komuta ettiği Osmanlı güçleri ağır kayıplar verince geri çekilmek zorunda kaldı. Bunu Filistin Cephesindeki başka yenilgiler izledi. Gittikçe kötüleşen durumu düzeltmek amacıyla Temmuz 1917'de Yıldırım Orduları Grubu kurularak 4. Ordu kaldırıldı. Cemal Paşa da Suriye ve Batı Arabistan Orduları Genel Komutanlığına atandı ve birinci ferikliğe (Korgeneral) yükseltildi. 1918'de bölgenin denetimi Yıldırım Orduları Grubu'na verilince bu görevden de alındı.

Cemal Paşa Suriye’de bulunduğu sırada çeşitli toplumsal hizmetlerin ve bayındırlık etkinliklerinin yaygınlaştırılması için çalıştı; yörenin arkeolojik özellikleriyle yakından ilgilendi.
Osmanlı Devleti'nin I. Dünya Savaşı'ndan yenik çıkması üzerine 1-2 Kasım 1918 gecesi Enver Paşa ve Talat Paşa ile birlikte bir Alman denizaltısıyla Odessa'ya ,oradan da Berlin'e gitti. İstanbul'daki sıkıyönetim mahkemesince (Âliye Divan-ı Harb-i Örfi), Osmanlı'da yaşayan Arap unsurlarının isyanına sebep olmak suçundan gıyabında önce ordudan atılmasına, sonra da idamına karar verildi (5 Temmuz 1919). Ardından İngilizlere karşı mücadele eden Afgan ordusunun modernleştirilmesi için Afganistan'a gitti. Bolşeviklerin siyaset değişikliği sonucu Tiflis'e geçti.Burada bir süre Enver Paşa ile bir grup İttihatçının Rusya ve tüm Asya'daki Türkleri antiemperyalist ve Turancı amaçlar etrafında birleştirmeye yönelik etkinliklerine katıldı. Anadolu'daki Kurtuluş Savaşı'nın önderleriyle ilişki kurdu. 21 Temmuz 1922'de, Türkiye'ye dönme hazırlıkları içindeyken Tiflis'te Karakin Lalayan ve Sergo Vartanyan adlı iki Ermeni komitacı tarafından şehit edildi.

Eserleri:

Plevne Müdafaası (1898)
Alte Denkmaeler aus Syrien,Palastina und West Arabien (1918) (Suriye, Filistin ve Batı Arabistan'daki Eski Anıtlar)
Cemal Paşa Hatırası 1913-1922 (1923)
Birinci Dünya Harbi'nde Suriye Hatıraları (2003) - Ali Fuad Erden