Almus'ta İlk Mekteb-i İbtidâi

Sultan Abdulhamitin tahta çıkışından sonra eğitim faaliyetlerinde büyük gelişme kaydedilmiştir.Bütün ülke genelinde bir eğitim seferberliği ilan edilmiştir.Bu seferberlikten Almus’ta nasibini almıştır ve ilk defa bir mekteb-i ibtidai yani ilkokul açılmıştır.Almus eşrafından İmamzâde Hacı Ali Efendi (Hacı Ağa) ve Abdurrahman Efendilerin 1902 yılında yaptırmış oldukları 27 odalı kagir binada eğitime başlamıştır.Bu hayırseverliklerinden dolayı Hacı Ali Efendi ve Abdurrahman Efendilere çeşitli rütbelerden Mecidiye Nişanı verilmesi için Sivas Vilayetinden birçok kereler İstanbul’a tezkire gönderilmesine rağmen mezkur nişanların bu hayırhah insanlara verilip verilmediğini bilemiyoruz.

387 Numaralı ve 1530 tarihli Tapu Tahrir Defterine göre Kafirni (Almus) Nahiyesi:Kura:54, Mezra:11, Çiftlik:11, Muaf:9, Hane:805, Müslim:702, Gebr:103, El-müsellemiye:86, Hasıl:5498, Yukarıdaki rakamlardan da anlaşılacağı üzere Almus 54 köyü havi olup Müslim ve gayr-i Müslim nüfus olarak tahminen 16.500 kişiden oluşmaktadır.Osmanlı Arşivlerinde Bab-ı defteri Ceride odası defterlerinden 40760 numaralı ve tahminen 1800 lü yılların başında hazırlanmış bir deftere göre Tokat Kazasına tabi Kafirni Nahiyesi merkezi olan Almus ve bağlı köylerin nüfusları aşağıdaki gibi verilmiştir.Yukarıdaki köy isimlerine bakıldığında halen mevcut olan birçok köyün burada bulunmadığını göreceksiniz bunun nedeni o köylerin o zaman mevcut olmadığını göstermez, zira idari yapılanmalar, bazen devletin ihtiyaç hissetmesinden bazen de yöre halkının talepleri doğrultusunda değiştiğinden (bu bugün de böyle olmaktadır) mevcut olmayan köyler farklı bir yere bağlanmış olabilirler.

Örnek olarak firedökse beldesinin kevahlık Köyünün, gevrek ve Mamunun bu listede bulunmaması o zaman Komanat(Gümenek) Nahiyesine bağlı olmasından kaynaklanmaktadır.Yine bu tarihlerde Tozanlı bölgesindeki birçok köyde Tozanlı Nahiyesine bağlıdır.Komanat Nahiyesine bağlı olup halen Almus’a bağlı olan bazı köylerin bu tarihteki nüfuslarını da listeye eklemek istedik..Almus ve tevabii hakkında daha geniş araştırmalar yapmak gereği vardır bu araştırmalar Osmanlı arşivlerinde ve diğer yazılı kaynakların taranması şeklinde yapılabilir.Bu iş de zaman ve belli bir külfeti gerektirmektedir. Umarım güzide Almus’umuzdan iyi bir tarihçi çıkar ve bu boşluğu doldurur.Ayrıca bu konuda Gaziosmanpaşa Üniversitesindeki seçkin tarihçilerimizden Ali Bey ve Mehmet Beylerden istifade edilebilir.

Almus, Osmanlı İmparatorluğu döneminden önce de yerleşim merkezi olarak kullanılmıştır.İlk yerleşim yeri Tufantepe etekleridir.Bölgenin Türkler tarafından fethinden sonra gayr-i müslimler yine aynı mıntıkada kalmışlar Müslüman ahali ise şu anda eski Almus dediğimiz bölgede iskan etmişlerdir.Yüzyıllar boyu hep nahiye merkezi olarak kalan Almus Osmanlı İmparatorluğunun son dönemlerinde yeniden Tokat’a bağlı köy statüsüne getirilmiş ve nihayet 1954 yılında kaza merkezi olmuştur.Bu tarihten sonra gelişimini az da olsa sürdüren Almus turizm potansiyelini kullanmak suretiyle bu gelişmeyi daha ileri seviyelere taşıyacaktır.