Bizans Döneminde Erbaa

Doğu Roma ımparatorluğu hükümdarlarından Pompey'in buraları ele geçirerek şimdiki "BOğAZKESEN" mevkiinin adını "MAğNAPOLıS" olarak değiştirdiği, hükümet merkezinin bugünkü Hayati (Doğanyurt) Bucağına bağlı "EMERYA" (Emeri-Bağpınar) köyüne taşındığı, seksen yıl sonra da hükümet merkezinin "Kayaserin" (yenişehir anlamına) Neosazara'ya (Niksar) taşınmış olduğu anlaşılmaktadır! şimdiki Erbaa ilçesi ve yöresinin 1859 yılına kadar, o zaman Ünye'ye ve şimdi ise halen Taşova ilçesine bağlı bulunan Sonusa'ya (Uluköy) bağlı bulunduğu öğrenilmektedir. Yapılan incelemelerden anlşıldığına göre; Erbaa'nın yakın zamanlara kadar bir köy halinde bulunması, ilçenin hükümet merkezi olarak çok uzun bir tarihi geçmişi olmadığını göstermektedir. Ancak, ilçe yörelerinde; Sümerler ya da Etiler'e; Pontoslar'a, Romalılar'a, Abbasi ve Emeviler'e ve Osmanlılar'a ait tarihi kalıntılara sık sık raslanmaktadır. ılçemizin Emeri, (Bağpınar) Eksel, (Koçak) Tanoba, Fidi (Akça), Kale, Hacıpazar, Karayaka, Kozlu, Hacıbükü, Değirmenli köylerinde bugün bile birçok tür tarihi kalıntılara raslamak mümkündür. Özellikle Değirmenli, Emeri, Hacıpazar gibi köylerinde bulunan tarihi eşyalar, madeni ve tarihi kıymetleri yönünden değer taşımaktadırlar. Bu köylerin bazılarında müsadesiz olarak yapılan kazılarda elde edilen çok kıymetli eşyalar halen antika simsarlarına hiç pahasına satılmaktadırlar. Hacıpazar Köyünde yapılan kazılarda elde edilen kıymetli tarihi eşyalar (altınküpe, yüzük, heykel, vazo vb.) özellikle Havza ilçesine kaymakta ve oradan da bilinmeyen istikametlere yollanmaktadır. Bu köyde geçen yıl tarihi değeri çok büyük olan altın paralar bulunmuş ve 267 adedi Hükümetçe alınmıştır