XII.yüzyılda yaşayan Endülüslü astronomi âlimi, Ebû İshâk Nûrüddîn el-Bitrûcî el-İşbîlî (البطروجي).
XIII.yüzyılın hemen başlarında öldü.
Modern astronominin kurucusu Kopernik değil, Bitrucî'dir.
Kopernik; 19 Şubat 1473, Toruń - 24 Mayıs 1543, Frombork)
Kitabü'l- Hey'et'te görüşlerini temellendirirken, kendi dönemine kadar sayıları sekiz kabul edilen gök kürelerine (gezegen) bir dokuzuncusunu ilave etti ve kâinattaki her çeşit hareketin (değişmenin) kaynağının bu küre olduğunu savundu.
Ona göre göğün iç içe duran bütün küreleri, en üstteki dokuzuncu kürenin etkisiyle hareket eder ve hepsi de doğudan batıya doğru döner.
Ayrıca bu kürelerin hızlı ve yavaş hareketleri dokuzuncu küreye olan yakınlıklarıyla doğru orantılıdır.
Bitrûcî'nin savunduğu diğer bir husus da, Batlamyus'un sisteminde;
Ay, Merkür, Venüs, Güneş, Mars şeklinde sıralanan gezegenlerin;
Ay, Merkür, Güneş, Venüs, Mars düzeninde sıralanmaları, yani Güneş'in Venüs'ten aşağıda bulunması gerektiği idi.
Çünkü hiçbir zaman Venüs'ün, Güneş'in önünden geçtiği görülmemişti.
Ayrıca o, Merkür ile Venüs'ün Ay gibi ışıklarını Güneş'ten almadıklarına, bilâkis birer ışık kaynağı olduklarına inanıyordu.
Bitrûcî, astronomi tarihinde bir devir açan eseriyle, modern astronominin temeli olan Helyo Sentrik Gezegen Sistemini ilk defa kuran kişi oldu.
1.Bütün gezegenlerin iki kutuplu olduğunu açıkladı. Batlamyus ise tek kutuplu kabul ediyordu.
2.Gök cisimlerinin hareketlerinin, doğudan batıya doğru olduğunu kabul etti. Batlamyus ise, gezegenlerin hareketlerinin batıdan doğuya doğru olduğunu söylemişti.
3.Bütün gök cisimleri, gerçek ve aklın ereceği biçimde mevcuttur dedi. Batlamyus ise gök cisimlerini gerçek olmayan varlıklar olarak var olduğunu farz ediyordu.
4.Gök cisimlerinin hareketinin kutupları etrafında cereyan ettiğini söyledi. Batlamyus ise, hareketin merkez etrafında olduğunu söylüyordu.
5.Az yoğun gök cisimlerinin, çok yoğun gök cisimlerine göre daha hızlı döndüğünü açıkladı.
6.Yıldızların bulunduğu gök tabakalarının değişken olduğunu söyledi. Batlamyus ise, sabit olduğunu kabul etmişti.
7.Gezegenlerin günlük dönüşe sahip olduğunu kabul etmiş; Batlamyus ise gezegenlerin günlük dönüşlerini kabul etmemişti.
8.Yıldızların, eşit zamanlarda eşit olmayan kavisler yaptığını, yıldızlar küresinin üç hareketinin bulunduğunu bildirerek bunların birincisini boylam, ikincisini enlem, üçüncüsünü günlük olarak vasıflandırdı. Batlamyus, sadece boylam hareketi olduğunu kabul etmişti.
9.Hareketi, yer değişimi yanında, hız ve enerjinin bir fonksiyonu olarak ifade etti. Batlamyus’a göre hareket, sadece bir konum değişimi idi.
10.Gezegenleri yeniden tarif etti. Merkür’ü güneşin üstünde, Venüs’ü güneşin altında düşündü. Ptolemy onların her ikisini de güneşin üstünde kabul etmiştir. Batlamyus ise, onların her ikisini de güneşin altında düşünmüştür.
1.Bütün gezegenlerin iki kutuplu olduğunu açıkladı.
Batlamyus ise, tek kutuplu kabul ediyordu.
2.Gök cisimlerinin hareketlerinin, doğrudan batıya doğru olduğunu kabul etti.
Batlamyus ise, gezegenlerin hareketlerinin batıdan doğuya doğru olduğunu söylemişti.
4.Gök cisimlerinin hareketinin kutuplar etrafında cereyan ettiğini söyledi.
Batlamyus ise, hareketin merkez etrafında olduğunu söylüyordu.
5.Az yoğun gök cisimlerinin, çok yoğun gök cisimlerine göre daha hızlı döndüğünü açıkladı.
6.Yıldızların bulunduğu gök tabakalarının değişken olduğunu söyledi.
Batlamyus ise, sabit olduğunu kabul etmişti.
7.Gezegenler günlük dönüşe sahiptir.
Batlamyus, gezegenlerin günlük dönüşlerini kabul etmemişti.
8.Yıldızların, eşit zamanlarda eşit olmayan kavisler yaptığını, yıldızlar küresinin üç hareketinin bulunduğunu bildirerek, bunların birincisini boylam, ikincisini enlem, üçüncüsünü günlük olarak vasıflandırdı.
Batlamyus, sadece boylam hareketi olduğunu kabul etmişti.
9.Hareketi, yer değişimi yanında, hız ve enerjinin bir fonksiyonu olarak ifade etti.
Batlamyus'a göre, hareket, sadece bir konum değişimi idi.
10.Gezegenleri yeniden tarif etti.
Merkür'ü güneşin üstünde, Venüs'ü güneşin altında düşündü.
Platon onların her ikisini de güneşin üstünde kabul etmiştir.
Batlamyus ise, onların her ikisini de güneşin altında düşünmüştür.
Bütün bunları dikkate alan Yahudi fen adamı ve astronomi bilgili Levi B. Gerson Milhamut Adanai (Ö. 1344), Wors of the Lord kitabında, onu astronominin kurucusu olarak vasıflandırırken; başka bir Yahudi bilgin Yehuda bin Salmon Kohen de, Bitruci'yi, fizik prensipleri ile, fezada düşmeyen astronomik modeller inşa ettiği için övmüştür.
Kopernik'in, De Revolit İönibus Arbium Coelestium adlı eseri, Bettani ve Bitruci'ye dayanmaktadır.
O bu eserinde, Bitruci ve İbn-i Şatır'ın Lâtince'ye tercüme edilmiş eserlerinden etkilenmiş ve Latin bilginlerinden de faydalanmıştır.
Keza, Bitrûcî'nin güneş ve ay teorisini muhtemelen bir Latince tercümesinden okuyup öğrenmiştir.
Onun kimsenin inkâr edemeyeceği gibi, Bitruci'nin fikirlerini çok iyi bildiğini, Venedik'te 1496 senesinde basılan Regionontanus adlı kitabında ispat etmektedir.
Kopernik, Bitruci'den dolaylı olarak etkilenmiştir.
Onun istifade ettiği batılı kaynaklar, Bitruci'nin tesiri altında kalıp, astronomi konusunda onun görüşlerinden faydalanmıştır.
Bu bakımdan Kopernik, Arapça bilmez, eserleri okuyup anlayamaz görüşü isabetli değildir.
Bitruci'nin Lâtin, Hıristiyan ve ortaçağ bilginleri üzerinde etkisinin dolaylı yoldan Kopernik'e etkisi aşikardır.
Bütün bunlar, modern astronominin kurucusu olarak Kopernik değil, Bitruci'yi kabul etmek mecburiyetinde olduğumuzu gösterir.
Kaynaklar:
- Bilime Yön Veren İslam Alimleri, 1996, 1.Cild, S.146, 147.
- https://akra.media/Medya/MedyaDetay/6535
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder